Historia harcerstwa w powiecie świeckim w latach 1910-1989 ze szczególnym uwzględnieniem miasta Świecie i Nowe.

Historia Hufca Świecie

Informacja o powstaniu drużyn na wzór skautingu angielskiego we Lwowie bardzo szybko rozprzestrzeniła się na pozostałe tereny zaborów. Pierwsze informacje na temat powstających drużyn skautowych przywiózł do Chojnic w 1909 roku Bronisław Sowiński, a do Chełmna w 1910 roku Czesław Gracz, którzy odbyli wówczas wycieczki po Małopolsce. Zarówno Sowiński jak i Gracz byli prezesami Towarzystwa Tomasza Zana, dlatego też pierwsze drużyny skautowe na Pomorzu powstały i działały przy owym Towarzystwie. W Świeciu w 1912 roku powstała pierwsza tajna drużyna skautowa licząca początkowo 9 osób, w jej skład weszli wszyscy członkowie świeckiego Towarzystwa Tomasza Zana. Założycielem jej był Kazimierz Korzeniowski, a jego współpracownikiem na polu skautingu Józef Kuberski. Zbiórki skautów odbywały się w mieszkaniu Kazimierza Różyckiego, ćwiczenia polowe zaś na terenie jego majątku. Zajęcia praktyczne, w tym z terenoznawstwa były wykonywane na często organizowanych wycieczkach. W ciągu roku szkolnego odbywano je np. w lesie, nad Wisłą czy w pobliskim Chełmnie. Podczas wakacji natomiast organizowano dłuższe wyjazdy na Kaszuby i Mazury. Celem tych wycieczek było nie tylko uprawianie krajoznawstwa, ale także szerzenie wśród ludności uświadomienia narodowego i idei niepodległościowej. Wybuch pierwszej wojny światowej przerwał działalność drużyny skautowej. Z tego powodu została zawieszona również działalność Towarzystwa Tomasza Zana.

Od 1918 roku harcerze ze Świecia wchodzili w skład Pomorskiej Chorągwi Harcerzy z siedzibą w Toruniu oraz Hufca Chełmno. Jeszcze na początku maja 1926 roku w Świeciu istniała tylko jedna drużyna harcerska. Dopiero 1 marca 1933 roku powstał Hufiec Świecki Harcerzy. Jego komendantem został Kazimierz Eckstein, który zginął rozstrzelany w 1939 roku przez hitlerowców. Z jego inicjatywy powstała m.in. Harcerska Przystań Wodna i stadion przy Zamku Krzyżackim w Świeciu. W 1932 roku założono Koło Przyjaciół Harcerstwa w Świeciu. W 1935 roku przewodniczącym tegoż koła został Józef Zatorski (skupiało ono wówczas 58 członków). Z kolei w 1933 roku powstał Hufiec Świecki Harcerek, wchodzący w skład Pomorskiej Chorągwi Harcerek liczący 4 drużyny i 5 gromad. Jego komendantką była phm. Jadwiga Jeleńska (założycielka pierwszej drużyny harcerek przy Szkole Podstawowej w Osiu w 1925 roku). W 1938 roku w Świeciu powstał ośrodek krótkofalarski. W latach 30-tych XX wieku założono również w Laskowicach jedną z pierwszych drużyn kolejowych na Pomorzu. W październiku 1937 roku w Laskowicach odbył się okręgowy zjazd przewodniczących sekcji oraz opiekunów harcerstwa kolejowego.

W czasie II wojny światowej tj. w latach 1939 – 1945 Hufiec Świecki wchodził wspólnie z hufcem chojnickim i tucholskim w skład tzw. „Trójkąta Harcerskiego” prowadzącego szeroko zakrojoną działalność konspiracyjną. W maju 1940 roku Edmund Dylewski stworzył komórkę Szarych Szeregów w Świeciu, natomiast w mieszkaniu Wacławy Karwasz zawiązała się tajna organizacja „Sparta”. Niewiele wiadomo o strukturze i stanie osobowym Hufca Świeckiego w okresie wojny. Na czele hufca stał Czesław Porożyński. Liczne aresztowania dokonane na przełomie lat 1942/1943 spowodowały, że m.in. działalność harcerzy na terenie Świecia została zawieszona.

Dopiero po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku odrodziło się świeckie harcerstwo, z tym, że już w innej formie aniżeli przed wojną. Harcerstwo polskie po 1945 roku, podobnie jak wcześniej, było podzielone na harcerstwo żeńskie i męskie. 1 kwietnia 1949 roku nastąpiło połączenie Pomorskiej Chorągwi męskiej i żeńskiej. Komendantem wspólnej Komendy Chorągwi z siedzibą w Bydgoszczy został mianowany hm. Edmund Oślicki. Od lipca 1950 r. Komenda Chorągwi została przemieniona na Komendę Wojewódzką ZHP, natomiast komendy hufców na komendy powiatowe ZHP. Obowiązki komendanta Wojewódzkiego ZHP pełnił wówczas Henryk Kiełbasiński. W 1950 roku ZHP przekształciło się w Organizację Harcerską. Rok 1956 przyniósł nowe zmiany. Powołano wówczas Organizację Harcerską Polski Ludowej, jednakże kilka miesięcy później w związku z przemianami politycznymi w tym czasie, tj. w grudniu 1956 roku po zjeździe łódzkim, przywrócono tradycyjną nazwę „Związek Harcerstwa Polskiego”. Na przełomie lat 60. i 70-tych XX wieku doszło do wzrostu stanu liczbowego członków. Chorągiew Bydgoska liczyła wówczas 42000 osób. Przeprowadziła ona wówczas wiele akcji i imprez chorągwianych np. „Jesień Przyjaźni”, „Kongres Krajów Afryki”, manewry techniczne „Alert-61”, czy obozy letnie wg programu „BANJO”. W 1966 roku Chorągiew Bydgoska otrzymała imię Mikołaja Kopernika.

W Świeciu 14 czerwca 1964 roku zorganizowany został zlot, na którym Komendant Chorągwi Bydgoskiej wręczył sztandar Hufcowi Świecie. Komendantem wówczas była hm. Wanda Szymańska. 14 października 1973 roku w czasie komendantury hm. Elżbiety Brylińskiej nadano Hufcowi Świecie imię I Armii Wojska Polskiego. Jego stan liczebny sięgał wtedy 7190 członków. W związku z podziałem administracyjnym kraju w 1975 roku Chorągiew Bydgoska podzielona została na trzy samodzielne chorągwie: włocławską, bydgoską i toruńską. Hufiec Świecie podlegał w tym czasie nadal pod Chorągiew Bydgoską. W tym okresie ze świeckiego hufca wydzielono wiele hufców m.in. Hufiec Drzycim, Lniano, Nowe, Dragacz, Osie i inne. Dopiero od roku 1989 w związku ze zmianą ustroju politycznego w Polsce stopniowo zaczęto wracać do podziału sprzed 1975 roku. Harcerstwo polskie w tym czasie straciło na swoim znaczeniu. Nastąpił wówczas ogromny spadek ilościowy członków organizacji, dlatego też podejmowano decyzje o rozwiązywaniu wielu hufców. W 1989 roku nastąpiło połączenie hufców Bukowiec, Osie i Świecie w jeden Hufiec Świecie z siedzibą w Świeciu. Do czasu utworzenia nowej chorągwi związanej z nowym podziałem administracyjnym w 1999 roku, kiedy to nastąpiło połączenie trzech chorągwi w jedną pod nazwą Chorągiew Kujawsko-Pomorska z siedzibą w Bydgoszczy komendantami hufca w Świeciu byli hm. Lidia Rewolińska w latach 1977 do 1991 oraz hm. Teresa Brzezińska (1991 – 1999).

Historia Hufca Nowe

W kolejnym dużym ośrodku miejskim na terenie powiatu świeckiego, jakim było Nowe harcerstwo rodziło się razem z miastem w okresie II Rzeczypospolitej. Narodziny i początki były jak zawsze trudne. W Nowem w 1925 roku powstała pierwsza drużyna ZHP, której założycielem i drużynowym był Wł. Włoch – nauczyciel Szkoły Podstawowej w Nowem.

W jakiś czas od założenia pierwszej drużyny im. R. Traugutta powstaje druga drużyna męska, która przyjmuje nazwę Czarna Dwójka drużynowi to: Fr. Gibowski, dh. Łoliński i Fr. Szuflitowski zaś drużyny szkolnej Znaniecki Franciszek. W latach czterdziestych w Nowem powstaje szczep, funkcję komendanta szczepu pełnił Witold Sękowski. Prawdopodobnie w lipcu 1936 roku powstaje w Nowem pierwsza drużyna żeńska z inicjatywy p. B. Drozdowskiego i Witolda Sękowskiego. Bardzo silnym stowarzyszeniem w okresie międzywojennym było Koło Przyjaciół Harcerstwa. Najważniejsze imprezy doroczne to: Wiosenny przegląd drużyn harcerskich, który przeważnie odbywał się w maju i Dzień Harcerza, który odbywał się pod koniec czerwca każdego roku. W okresie wojny ZHP przestaje działać. Wznawia działalność z dniem 9 maja 1945 roku z inicjatywy, dh. W. Sękowskiego, dh. Zygfryda Dunajskiego, drużynę żeńską organizuje dh-na Regina Wróblewska-Szwarc. Przedwojenny Dom Hallera po odremontowaniu przez harcerzy przeznaczony został na Dom Harcerza. W okresie powojennym przewinęło się przez ZHP i Organizację Harcerską cały szereg instruktorów i przyjaciół Związku m.in.: phm. Pokryszka, Fr. Danielewicz, hm RP Zagłoba-Zygler, G. Kazmucha, K. Rosenkiewicz, Henryk Marszałł, Bogdan Kilkowski, Kazimierz Lorkowski, Irena Lorkowska. W latach 1949- 1956 działa jak w innych częściach kraju Organizacja Harcerska. W styczniu 1957 roku odradza się w Nowem ZHP i tu wypada wymienić kilku działaczy, dzięki którym ZHP staje się poważną organizacją. Są to: Róża Witek, Stanisław Kłos, Jadwiga Staniszewska, Józef Szwarc, Stanisław Muzalewski, Tadeusz Sworowski, dh hm. Kolanowski, Heliodora Kowalska, Gabriela Chmielewska, Kazimierz Pamuła, Janina Sulkowska, Barbara Hołoga, B. Markowski, Regina Fandrejewska, Krystyna Znaniecka, Zdzisław Nogalski. Najważniejsze działania organizowane przez harcerzy to: przygotowanie i udział w obchodach 700 lecia grodu, udział w Alertach Naczelnika ZHP, obozy, kominki itp. W naszym okręgu harcerstwa organizowany był zlot Nieprzetarty Szlak – rodzaj imprezy, na której pracowano z dziećmi specjalnej troski. Nowe zorganizowało VI Zlot w 1972 roku, XI Zlot w 1977 roku i XX Zlot w 1986 roku, który organizowany był przez Schronisko dla Nieletnich w Nowem przez hm PL. Stanisława Muzalewskiego.

1 stycznia 1975 roku powstał Hufiec Nowe, którego harcerki i harcerze podlegali wcześniej pod Hufiec Świecie. Pierwszym komendantem został hm. Andrzej Kopka. 29 września 1989 nastąpiło połączenie hufców Dragacz i Nowe. Powstał Hufiec Nowem, którego p.o. komendanta wybrano phm. Marka Fandrejewskiego. W czasie istnienia Hufca Nowe funkcję komendantów pełniło kilka osób. Przedstawia się to następująco:

• Hm. Andrzej Kopka (1 stycznia 1975 roku – 7 września 1976roku),
• Hm. Renata Fandrejewska (7 września 1976 roku – 13 listopada 1982 roku),
• Phm. Elżbieta Pamuła (13 listopada 1982 roku – 1986 rok)
• Hm. Marzena Kempińska (1986 rok – 19 listopada 1999 roku),
• Hm. Marek Fandrejewski (29 września 1989 roku – 1990 rok [z przerwami, gdyż w tym czasie hm. Marzena Kempińska przebywała na rocznym urlopie instruktorskim w Niemczech w celu odbywania studiów podyplomowych. Po powrocie ponownie pełniła obowiązki komendantki]

 19 listopada 1999 roku nastąpiło połączenie Hufca Nowe i Świecie w Hufiec Świecie-Powiat, który istnieje do dnia dzisiejszego.